Ο Σιλλελής παπα-Σωφρόνιος και η Θυσία του Αβραάμ
Οι Συλλαίοι μιλούσαν βέβαια το ελληνικό γλωσσικό
ιδίωμα, που τους χαρακτήριζε και τους
διέκρινε από τους άλλους ελληνόφωνους
ομοεθνείς της Μικράς Ασίας,
παράλληλα όμως μιλούσαν και τούρκικα, απολύτως αναγκαία για τις επαφές
τους με τους σύνοικους μουσουλμάνους και
τους εκπρόσωπους της οθωμανικής διοίκησης. Όπως και όλοι οι ελληνορθόδοξοι της
Μικράς Ασίας χρησιμοποιούσαν κι’ αυτοί τα γνωστά καραμανλίδικα για να γράψουν τα τούρκικα,
δηλαδή με τα ψηφία του ελληνικού αλφαβήτου
αποτύπωναν τις τούρκικες λέξεις. Τα καραμανλίδικα δηλαδή δεν είναι μια άλλη
γλώσσα αλλά είναι τα τούρκικα γραμμένα με
τα ψηφία του ελληνικού αλφαβήτου. Από το δίπολο δηλαδή της ελληνικής γλώσσας ( προφορικός λόγος - γραπτός λόγος ) διατήρησαν
έτσι οι μικρασιάτες τον ένα πόλο, τον γραπτό, έστω και στα λεγόμενα καραμανλίδικα.
Και επειδή βέβαια πλην
των εκκλησιαστικών βιβλίων δεν υπήρχε επί τόσους αιώνες άλλος έντυπος γραπτός
λόγος στα ελληνικά, ούτε εφημερίδες ούτε άλλες εκδόσεις, οι τουρκόφωνοι Έλληνες
γνώρισαν την ελληνική και την ευρωπαϊκή πολιτιστική ζωή μόνο μέσα από τα
καραμανλίδικα. Σ’ αυτά κατέφευγαν οι συγγραφείς και οι εκδότες για να γνωρίσουν
στους ελληνορθόδοξους της Ανατολής βιβλία από τη λαϊκή κυρίως λογοτεχνική
παραγωγή της Ελλάδας ή της Ευρώπης.
Σ’
αυτές τις εκδόσεις περιλαμβάνεται και μία αξιοσημείωτη μετάφραση του γνωστού
κρητικού ποιητικού έργου Η Θυσία
του Αβραάμ, που είναι ένα σπουδαίο έμμετρο θρησκευτικό δράμα του
τέλους του 16ου αιώνα. Ο ποιητής αυτού του δράματος δεν αναφέρεται
πουθενά, βασίμως όμως υποστηρίζεται ότι πρέπει να είναι ο Βιτσέντσος Κορνάρος, ο δημιουργός του Ερωτόκριτου. Είναι
γραμμένο σε 1148 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους, στην κρητική διάλεκτο
της εποχής με γλώσσα αποκαθαρμένη από αρχαϊσμούς και ξενικές επιρροές, με
έντονο το δραματικό στοιχείο και με
ανάγλυφους ανθρώπινους χαρακτήρες, πράγμα που αποδεικνύει ότι είναι δημιούργημα
άξιου δραματουργού, όπως ήταν άλλωστε ο
ποιητής του Ερωτόκριτου.
Το
εξαίρετο αυτό έργο της ελληνικής λογοτεχνίας αποφάσισε να το μεταφράσει σε
τούρκικη γλώσσα αλλά γραμμένο στα καραμανλίδικα ένας ιερωμένος από τη Σύλλη, ο
παπα- Σωφρόνιος. Το έκανε προφανώς για να
κάνει γνωστό ένα αριστούργημα της ελληνικής λογοτεχνίας στους τουρκόφωνους
Έλληνες της Ανατολής, αλλά και επειδή υπέφωσκε μέσα του μια ποιητική τάση, αφού
δεν μετέφρασε απλώς το έργο αυτό αλλά το απέδωσε σε 1186 στίχους. Πρόκειται
δηλαδή για έμμετρη απόδοση του κρητικού ποιητικού δράματος, προσπάθεια κοπιώδης,
που απαιτεί όχι μόνο οίστρο αλλά και πολύχρονη εργασία.
Ο τίτλος αυτής της έκδοσηςτου έτους 1836
είναι :
ΧΑΖΡΕΤΙ ΑΒΡΑΑΜΗΝ
ΖΙΑΔΕ
ΤΖΟΚ ΤΖΑΝΑ ΜΕΝΦΑΑΤΛΗ ΚΟΥΡΠΑΝ ΧΕΚΙΑΓΕΣΗ
ΑΣΙΤΑΝΕΔΕ
Ιγνατιάδησλερην, Πασμά χανεσινδε
1836
Το όνομα του ποιητικού μεταφραστή
αναγράφεται σε ακροστιχίδα στο τέλος του βιβλίου :
Σιλελί παπα-Σωφρόνιος,
( δηλαδή παπα-Σωφρόνιος από τη Σύλλη ).
Ιδού
πως αποδίδει ο Συλλαίος συμπατριώτης μας τους πρώτους στίχους του κρητικού
δράματος :
Ουγιάν για Αβραάμ, ουγιανήπ αγιαγά καλκασήν
σανά γκιοϊδέν εμιρ
κετηρδήμ εσιδούπ πακασήν
Ουγιάν για Αλλαχήν σαδήκ, βε χας κουλόν ογλάν
ζίρα καηγησήζ ογιουμανήν βακτή δεήλ ουγιάν.
Έτσι
μεταφράζει, με δεκαπεντασύλλαβο μέτρο
πάντοτε, τους τέσσερις πρώτους στίχους της Θυσίας του Αβραάμ, όπου ο Άγγελος
εξ Ουρανού φθέγγεται :
Ξύπν’ Αβραάμ, ξύπν’Αβραάμ,
γείρου κι’ απάνω στάσου,
μαντάτο απ’ τους
ουρανούς σου φέρνου κι αφουκράσου.
Ξύπνησε δούλε του Θεού, ίσε
και μπιστεμένε
και να κοιμάσαι αμέριμνα εδά
καιρός δεν έναι.
Ο παπα-Σωφρόνιος είχε το επώνυμο
Χατζηασλάνογλου και είχε μεταφράσει και
άλλα βιβλία στα καραμανλίδικα. Μπορούμε λοιπόν να τον κατατάξουμε στους
διαφωτιστές της ελληνικής μικρασιάτικης Ανατολής του 19ου αιώνα, που
βοήθησαν στην πνευματική αναγέννηση του ελληνορθόδοξου πληθυσμού της.
ΤΑΚΗΣ Α.
ΣΑΛΚΙΤΖΟΓΛΟΥ
[Article by Takis Salkitzoglou about the 1836 translation of "Avraam's Sacrifice" into Karamanlidika (Turkish in Greek script) by the Sillean priest Sophronios Hatziaslanoglou.]
