Το πετροκομμένο μοναστήρι του Αγίου Χαρίτωνα

Φιλοξενούμε σήμερα άρθρο του προέδρου της Ένωσης Συλλαίων, Τάκη Σαλκιτζόγλου, για την ιστορική μονή του Αγίου Χαρίτωνος: το άρθρο αυτό προοριζόταν για την ηλεκτρονική έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας του Ιδρύματος Μείζονος Πολιτισμού (μία προσπάθεια που παραμένει δυστυχώς μετέωρη).


Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΙΤΩΝΟΣ ΣΤΗ ΣΥΛΛΗ  ( ΑΚ- ΜΑΝΑΣΤΙΡ )

Περιώνυμη μονή που βρισκόνταν ανατολικά της Σύλλης του Ικονίου, σε απόσταση δύο περίπου χιλιομέτρων.

Η μονή ήταν επάνω σε υψηλούς απόκρημνους βράχους, οι οποίοι ήταν λαξευμένοι στις κοιλότητές τους, έτσι που δημιουργήθηκε μια αρκετά μεγάλη εκκλησία με εσωτερικό τρούλλο και τέσσερεις μεγάλους πεσσούς, αφιερωμένη στην Παναγία τη Σπηλαιώτισσα. Λαξευμένα στους βράχους ήταν επίσης τα λίγα κελιά των μοναχών και τρεις μικρότεροι ναοί ( Άγιος Αμφιλόχιος, Άγιος Παύλος, Άγιος Σάββας ). Η μονή ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής και στους μουσουλμάνους του Ικονίου, οι οποίοι την αποκαλούσαν Ακ - Μαναστίρ ( Άσπρο Μοναστήρι ), εξ αιτίας της λευκότητας των βράχων της περιοχής. Η ύπαρξη στον περίβολο της μονής ενός μικρού μεστζίτ ( ισλαμικού ευκτήριου οίκου, τζαμιού χωρίς μιναρέ ) και η συνήθεια που είχαν οι τσελεμπήδες, δηλαδή οι εκάστοτε επί κεφαλής του μοναχικού τάγματος των Μεβλεβή-δερβίσηδων του Ικονίου, να επισκέπτονται το χριστιανικό αυτό μοναστήρι, έδωσαν λαβή σε μια ολόκληρη φιλολογία, που θέρμανε τους τοπικούς θρύλους και συνεχίζεται περίπου ως τις μέρες μας.

Ίδρυση και περιγραφή της μονής. Ή μονή φαίνεται πως ιδρύθηκε γύρω στον 8ο ή 9ο αιώνα από χριστιανούς μοναχούς που, μετά την κατάκτηση της Παλαιστίνης από τους Άραβες, κατέφυγαν στη Σύλλη. Ο Όσιος Χαρίτων ο Ομολογητής, που έζησε τον 3ο μ.Χ. αιώνα, ήταν ο ιδρυτής στην κοιλάδα Εϊν-Φαρά της Παλαιστίνης μιας μονής, από την οποία έφυγαν οι μοναχοί για να εγκατασταθούν στην περιοχή του Ικονίου. ΄Ετσι δημιουργήθηκε μια άλλη μονή του Αγίου Χαρίτωνος στη Σύλλη του Ικονίου, η οποία ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου λαξευμένη στους λευκούς βράχους της περιοχής της. Καθολικό της μονής ήταν ο υπόσκαφος σταυροειδής ναός της Παναγίας της Σπηλαιώτισσας, διαστάσεων 20 επί 10 μέτρων περίπου, με λαξευμένο εσωτερικό τρούλο και τέσσερεις μεγάλους πεσσούς. Ο ναός ήταν ιστορημένος με αγιογραφίες από τον 8ο ή 9ο αιώνα, οι οποίες, όπως μαρτυρείται, σώζονταν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Ανάμεσα σ' αυτές υπήρχαν μερικές πολύ σπάνιες απεικονίσεις αγίων, όπως ήταν ο άγιος Λογγίνος (που ήταν ο εκατόνταρχος των Ρωμαίων στρατιωτών κατά τη Σταύρωση ο οποίος κατά την παράδοση πίστεψε αμέσως στο Χριστό), μια αξιοπερίεργη εικονογράφηση της Βάπτισης, η εικόνα του ιδίου του Αγίου Χαρίτωνος που κτυπώντας με το ραβδί του προκαλεί το θαύμα της ανεύρεσης πηγής κ.λ.π.

Η σημασία της μονής. Η γενικότερη σημασία της μονής αποδεικνύεται και από μερικές εξαιρετικά σημαντικές ενεπίγραφες πλάκες και κάποιες επιτύμβιες επιγραφές επάνω σε μνήματα αξιόλογων προσώπων. Οι επιγραφές αυτές, πολλές από τις οποίες διασώζονταν τουλάχιστον μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών, ήταν συντεταγμένες σε αρχαία ελληνικά , μία δε από αυτές (η οποία εκτίθεται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο του Ικονίου) εκάλυπτε τη σαρκοφάγο ενός γόνου της αυτοκρατορικής οικογένειας των Κομνηνών, του Μιχαήλ Κομνηνού του επιλεγόμενου Αμηρασλάνη. Αυτός ήταν εγγονός του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Ιωάννη Κομνηνού - Μαυροζώμη ή Αξούχου και γιός του μοναχού Ιωάννη, που, αν και πρωτότοκος, δεν ανέβηκε για άγνωστους λόγους στο βασιλικό θρόνο και εμόνασε στη μονή αυτή της Σύλλης. Προκύπτει λοιπόν ότι στη μονή του Αγίου Χαρίτωνος εμόνασαν δύο γόνοι των Κομνηνών, γεγονός που πιστοποιεί την αίγλη που ασκούσε στήν υστεροβυζαντινή τουλάχιστον εποχή.

Η μονή γνώρισε σημαντική ακμή κυρίως την εποχή που στο Ικόνιο ήκμασε το σουλτανάτο των Σελτζούκων. Περί τα μέσα του 13ου αιώνα κυριαρχούσε στο Ικόνιο ο περίφημος Τζελαλεδίν Ρουμί, ο επιλεγόμενος Μεβλανά, ο οποίος ίδρυσε το τάγμα των δημοφιλέστατων μέχρι σήμερα περιστρεφομένων δερβίσηδων. Η διδασκαλία του Τζελαλεδίν Ρουμί, συνοδευόμενη από την γοητευτική ρητορεία του και το παράδειγμα της λιτής και υποδειγματικής ζωής του, συνετέλεσαν στον προσηλυτισμό πολλών χριστιανών στο Ισλάμ. Δίδασκε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, ανεξάρτητα από θρησκεία, εθνότητα ή κοινωνική θέση, ότι τον Θεό θα τον νιώσεις με το συναίσθημα και την έκσταση, όχι με τη λογική και με διανοητικές κατασκευές. Η συγγένεια του κηρύγματός του με τη χριστιανική θεωρία συνετέλεσε στη μεταστροφή πολλών χριστιανών της περιοχής στο Ισλάμ.

Οι τοπικοί θρύλοι επιμένουν ότι ο Τζελαλεδίν Ρουμί ανέβαινε επάνω στα βράχια του Αγίου Χαρίτωνος και είχε αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τον ηγούμενο του χριστιανικου μοναστηρίου. Κατά τις συναντήσεις τους αυτές θρυλείται ότι συζητούσαν τα μεγάλα θεολογικά και θρησκευτικά ζητήματα. Η φήμη των συζητήσεων αυτών, που επανελαμβάνοντο σε τακτά διαστήματα, προσέδωσε στη μονή του Αγίου Χαρίτωνος την επωνυμία " Το μοναστήρι του Πλάτωνα " ( τουρκ. Εφλατούν Τεκεσί ή Ντεϊρί Εφλατούν ). Εικάζεται ότι οι δύο σοφοί, ο χριστιανός ηγούμενος και ο μουσουλμάνος τσελεμπής, περιέστρεφαν τις συζητήσεις τους γύρω από τις νεοπλατωνικές ιδέες, που κυριαρχούσαν τότε τόσο στο Βυζάντιο όσο και στην ισλαμική θεολογία. Άλλωστε ο Τζελαλεδόιν Ρουμί ήταν άτομο ευρυτάτης παιδείας, γνώστης της ελληνικής φιλοσοφίας, μέγας μυστικιστής και ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές, που παρενέβαλλε μάλιστα και ελληνικούς στίχους στα ποιήματά του.

Στο Αρχείο Προφορικής Παράδοσης του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών κατεγράφησαν μαρτυρίες προσφύγων από τη Σύλλη, ότι τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνος κάθε Δεκαπενταύγουστο ο εκάστοτε τσελεμπής των Μεβλεβή-δερβίσηδων ανέβαινε στους βράχους του Αγίου Χαρίτωνα, εκόμιζε τα σχετικά δώρα του, συναντούσε τον ηγούμενο της μονής, προσευχόταν στο μικρό τέμενος που υπήρχε εκεί ( το ισλαμικό μεστζίτ) και μαζί με την ολιγοπρόσωπη ακολουθία του κοιμόταν μία ή δύο βραδιές εκεί. Βρισκόμαστε δηλαδή σε ένα παράδοξο διαχρονικό φαινόμενο καλών σχέσεων μεταξύ μιας χριστιανικής μονής και ενός ισλαμικού μοναστικού τάγματος, που συντήρησαν ίσως μεταξύ τους ένα διαθρησκειακό διάλογο επί έξι και περισσότερο αιώνες, Οι επαναλαμβανόμενες ετήσιες αυτές επισκέψεις - συζητήσεις τροφοδότησαν πολλούς θρύλους στην περιοχή του Ικονίου. Οι Τούρκοι της περιοχής πιστεύουν ότι αρκετοί χριστιανοί καλόγεροι αλλαξοπίστησαν, ενώ οι Έλληνες της περιοχής το αρνούνται και υποστηρίζουν ότι και ο ίδιος ο Τζελαλεδίν - Ρουμί ήταν κατά το ήμισυ χριστιανός.

Η με τόσους θρύλους περιβαλλόμενη μονή αυτή, που αποτέλεσε επί τόσους αιώνες τόπο προσκυνήματος αλλά και τόπο άσκησης και θεογνωσίας για τους Έλληνες της Σύλλης και του Ικονίου, ήταν το ιερότερο από τα σεβάσματά τους, κρίκος άθραυστος που ένωνε τους χριστιανούς της περιοχής με το Βυζάντιο και στήριζε την εθνοθρησκευτική τους ταυτότητα.

Σήμερα η επίσκεψη στο μοναστήρι αυτό είναι απαγορευμένη, γιατί η ίδια η μονή και όλη η γύρω περιοχή της έχει μετατραπεί σε στρατόπεδο του τουρκικού στρατού. Είναι επομένως άγνωστο σε τι κατάσταση βρίσκεται.

Τάκης Α. Σαλκιτζόγλου

Βιβλιογραφία

Κυρίλλου του Στ΄ (Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως) : Ιστορική περιγραφή του εν Βιέννη προεκδοθέντος χωρογραφικού πίνακος της μεγάλης Αρχισατραπίας του Ικονίου, Κωνσταντινούπολις, 1815, σελ. 45 επ.

Μιρμίρογλου Βλαδίμηρος : Οι Δερβίσσαι , Αθήναι 1940 , σελ. 315 επ.

Σαλκιτζόγλου Τάκης : Η μονή του Αγίου Χαρίτωνος στη Σύλλη του Ικονίου , Δελτίο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος ΙΣΤ (2010), σελ.119-164. ( όπου και εκτενής βιβλιογραφία )


[Unpublished article of Takis Salkitzoglou about the rock-cut monastery of Saint Chariton, about two kilometers east of Sille. Conjectured to have been established after the Arab Conquest by monks from the monastery of Venerable Chariton the Confessor in Palestine, the monastery turned in the 13th century into a field of dialogue between Christianity and Islam, between its abbott and Mevlana Rumi. According to testimonies by Sillean Greeks, mid-August visits to the monastery by the chelebis of the local Mevlevi Dervish Order continued through the end of 19th century. The importance of the monastery is further underlined by the fact that two members of the Trebizond Comnenean family were monks there. The Saint Hariton monastery, Ak Manastir (White Monastery) in Turkish, is nowadays part of a large military base and inaccessible to the public.]