Σάββατο 25 Ιουνίου 2016

Τόμος Αγίας Ελένης

"Τόμος" (tome) στα Αγγλικά σημαίνει "ογκώδες βιβλίο", και αυτό ακριβώς εξέδωσε τον Δεκέμβριο του 2013 η Δημαρχία Σελτσουκίας για το Μουσείο Αγίας Ελένης, πρώην Εκκλησία Αρχαγγέλου Μιχαήλ, στην Σύλλη. Πρόκειται για μία επιβλητική έγχρωμη έκδοση 345 σελίδων τετράγωνου σχήματος, που διατίθεται τόσο στην Τουρκική όσο και στην Αγγλική (SILLE HAGIA ELENI MUSEUM). Ο τόμος αποτελείται από 16 κεφάλαια, γραμμένα κατά σειρά από τους ιστορικούς Alaattin Akoz & Bayram Urekli, Mehmet Yilmaz, Huseyin Musmal, Baris Sarikose, τον πρόεδρο της Ένωσης Συλλαίων (Ελλάδας) Τάκη Σαλκιτζόγλου, το μέλος του Ιδρύματος Σύλλης Hasan Basri Sayi, τον ιστορικό λογοτεχνίας Yunus Ince, τον αναπληρωτή δήμαρχο Σελτσουκίας A. Hayrettin Yaliniz, τους ιστορικούς τέχνης Hasim Karpuz, Salih Kis, Ilker Mete Mimiroglu, τις βυζαντινολόγους Vera Geelmuyden Bulgulru & Annie Geelmuyden Pertan, τους αρχαιολόγους Yusuf Benli & Hasan Oguz, τον αρχιτέκτονα Abdullah Yildirim, και τους συντηρητές Celal Kucuk και Mine Kucuk. Στην πρώτη σελίδα του κάθε κεφαλαίου εμφανίζεται, στην κάτω αριστερά γωνία, δίκην σφραγίδος, ο Επιτάφιος του 1901:


Πρόκειται για μία εντυπωσιακή σύλληψη και φιλόδοξη προσπάθεια αναπαράστασης της ζωής στην Σύλλη με αφορμή το μόνο χριστιανικό μνημείο που της έχει απομείνει και την αναπαλαίωση του. (Εδώ ο ναός πριν την αναπαλαίωση, όπως περίπου τον είδαμε το 2010.) Ανεξάρτητα από τις επί μέρους επιφυλάξεις που θα μπορούσαν να έχουν οι ειδικοί, θεωρώ ότι αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον εμπνευστή και επιμελητή του έργου, εμπνευσμένο και ακαταπόνητο ερευνητή Ilker Mete Mimiroglu, και βέβαια στους υπόλοιπους συγγραφείς και σε όσους συνεργάστηκαν μαζί του ή υποστήριξαν την προσπάθεια του ηθικά και υλικά, ειδικότερα στον οραματιστή δήμαρχο Σελτσουκίας Uğur İbrahim Altay (που προλογίζει τον τόμο) και στις δωρήτριες αδελφές Ευλαμπία και Άννα Μωυσόγλου.

Παρακάτω επιχειρώ κυρίως να δώσω το 'άρωμα' και την 'ροή' της έκδοσης στον μη ειδικό αναγνώστη, επιλέγοντας κάποιες ενδιαφέρουσες έως και σαγηνευτικές πληροφορίες από το κάθε κεφάλαιο: οι πληροφορίες αυτές παρατίθενται αυτούσιες και ασχολίαστες -- επί μέρους σχόλια ίσως γίνουν σε μεταγενέστερα άρθρα. Σέβομαι την ορολογία του κάθε συγγραφέα, ακόμη και όταν αντί για τον όρο "Έλληνες" χρησιμοποιούνται οι όροι "χριστιανοί" ή "μη μουσουλμάνοι". Μια προσεκτική ανάγνωση των παρακάτω αποσπασμάτων δείχνει ότι κάποιοι από τους συγγραφείς -- πέραν του δικού μας κ. Σαλκιτζόγλου, που προσκλήθηκε ευγενώς να συμμετάσχει -- γνωρίζουν και παραδέχονται την Ελληνική ή έστω Βυζαντινή καταγωγή των Συλλαίων, ένα θέμα που, λόγω της πολυπλοκότητας του, προτιμώ να μην συζητήσω. (Γράφω εδώ ότι στο Κεφάλαιο 13 αναφέρεται πως οι χριστιανοί της Σύλλης αισθάνονταν πιο κοντά στην Ελλάδα λόγω θρησκείας ΚΑΙ γλώσσας, παρά το ότι δεν ήρθαν στην Σύλλη από την Ελλάδα (σελ. 244), και ότι οι εντόπιοι Τούρκοι τους θεωρούσαν Έλληνες (σελ. 255). Ακόμη, στο κεφάλαιο 6 διασώζεται η μετατροπή του δέλτα σε ρο της Σιλλιώτικης διαλέκτου ... μέσω μιας αναφοράς σε Έλληνες "ρασκάλους" (raskalli, σελ. 115)!) Επίσης προτιμώ να μην συζητήσω εδώ τα της περιόδου 1914-1924, αν και οφείλω να επικρίνω τα περί ξεχωριστής αναχώρησης ανδρών (διάβαζε θανατερή εξορία 1919-22) και γυναικών έναν χρόνο αργότερα από την Σύλλη (σελ. 118) ή τα περί πατριωτικής συμμετοχής των Συλλαίων στο Τάγμα Εργασίας Σύλλης κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (σελ. 85)! Τα τελευταία τρία κεφάλαια είναι αρκετά τεχνικά, αναδεικνύοντας πάντως τις άοκνες προσπάθειες των Τούρκων αρχαιολόγων και συντηρητών^ ειδικά στο Κεφάλαιο 14 θα βοηθούσαν κάποια σχεδιαγράμματα των εργασιών. Στο Κεφάλαιο 12, ιδιαίτερα χρήσιμο για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με την χριστιανική παράδοση και λατρεία, θα βοηθούσε μια συζήτηση της τεχνοτροπίας των νωπογραφιών της τρίτης φάσης τοιχογράφησης (1880)^ στην σελίδα 232 ο ανώνυμος προφήτης είναι ο Ιερεμίας (ΕΓΩ ΣΕ ΕΙΔΟΝ ΙΣΡΑΗΛ ΚΟΡΗ). Οι τέσσερις Ευαγγελιστές, εικόνες με λαδόχρωμα που υπήρχαν στα σφαιρικά τόξα ανάμεσα στον θόλο και στις αψίδες και που έχουν κλαπεί (Κεφάλαιο 15, σελ. 294, 313), εμφανίζονται, στην θέση τους, σε φωτογραφίες χωρίς σχόλια στην σελίδα 194. (Η συζήτηση των φωτογραφιών και μόνον της επιβλητικής αυτής έκδοσης θα απαιτούσε ξεχωριστό άρθρο ή και βιβλίο!)



Κεφάλαιο 1: Η δημογραφική δομή της Σύλλης: μουσουλμανικός και χριστιανικός πληθυσμός στο διάβα της ιστορίας (Alaattin Akoz & Bayram Urekli), σελ. 16 - 29

[Από 22 μουσουλμανικά και 223 χριστιανικά νοικοκυριά το 1584 φτάνουμε σε 587 μουσουλμανικά και 543 χριστιανικά νοικοκυριά το 1844, και σε 948 μουσουλμανικά και 744 χριστιανικά νοικοκυριά το 1907. Οι χριστιανοί της Σύλλης χρησιμοποιούσαν και ελληνικά και τουρκικά μικρά ονόματα (με τα τουρκικά να πλειοψηφούν στην απογραφή του 1584), αλλά, σε αντίθεση με τους μουσουλμάνους, τα τουρκικά ονόματα τους ήταν κυρίως μη θρησκευτικού χαρακτήρα.]

Κεφάλαιο 2: Συλλαίοι μη μουσουλμάνοι κατά την περίοδο του Τανζιμάτ (Mehmet Yilmaz), σελ. 30 - 53 

[Το 1844 οι χριστιανοί της Σύλλης καλλιεργούσαν μόνο 12.5 εκτάρια αμπελιών για κρασί και 6 εκτάρια ράμνου για βαφές, και είχαν συνολικά μόνο μία αγελάδα, δύο άλογα και τρεις γαϊδάρους. Αυτό εξηγεί την τάση τους για εμπόριο και μετανάστευση, αλλά και την διάκριση τους στις τέχνες: Συλλαίοι ράφτες και μαραγκοί ήταν από τους καλύτερους στην Κεντρική Μικρά Ασία. (Πάντως όχι μόνον οι χριστιανοί, αλλά και πολλοί μουσουλμάνοι της Σύλλης μετανάστευαν προς εξεύρεση εργασίας, και μία τοπική ρήση ήταν "όποιος δεν έχει φύγει ποτέ από την Σύλλη δεν είναι έτοιμος για γάμο".) Οι χριστιανοί ζούσαν κυρίως σε δύο συνοικίες νοτίως του ποταμού, την Sarikaya (πλήρως ερειπωμένη σήμερα) και την Takkeci.]

Κεφάλαιο 3: Συλλαίοι μη μουσουλμάνοι στην υπηρεσία του Ιδρύματος του Σουλτάνου Αλαεντίν στο Ικόνιο στα μέσα του 17ου αιώνα (Huseyin Musmal), σελ. 54 - 63

[Οι Χριστιανοί της Σύλλης είχαν προνομιακό φορολογικό καθεστώς, πληρώνοντας φόρο απευθείας στο Ίδρυμα του Σελτζούκου σουλτάνου Αλαεντίν (1220 - 1237). Σε κάποιες περιπτώσεις απαλλάσσονταν από την φορολόγηση έναντι κάποιων εργασιών, όπως για παράδειγμα 5 Συλλαίοι το 1645 που ήταν επιφορτισμένοι με το ξεχιόνισμα της οροφής του τεμένους και άλλες εργασίες. Το άρθρο παραθέτει, με αναφορά στο βιβλίο του κ. Σαλκιτζόγλου,  και τον θρύλο σχετικά με το Παραπέτασμα της Ωραίας Πύλης, δώρο υποτίθεται του σουλτάνου Αλαεντίν -- μαζί με άλλα προνόμια για την εκκλησία και τους χριστιανούς της Σύλλης -- σε μια Συλλαία μαία που ξεγέννησε την σύζυγο του.] 

Κεφάλαιο 4: Οι δικοί μας που περιθωριοποιήσαμε: Ορθόδοξοι Τούρκοι της Καραμανίας, ομόνοια μουσουλμάνων και μη μουσουλμάνων στην Σύλλη (Baris Sarikose), σελ. 64 - 91

[Υπήρξαν μαζικοί εξισλαμισμοί στην ευρύτερη περιοχή του Ικονίου κατά την Σελτζουκική περίοδο, όπως το 1320, μετά την κηδεία του εγγονού του Μεβλανά Ρουμί. Κατά την Οθωμανική περίοδο υπήρξαν στην Σύλλη μεμονωμένες περιπτώσεις προσχώρησης στο Ισλάμ, η πρώτη που αναφέρεται έλαβε χώρα στις 18 Μαρτίου 1642. Ο Γιώργης Παπάζογλου ήταν ο ηγέτης της χριστιανικής κοινότητας το 1767, και οι Hristaki Efendi, Haci Tatya, kai Haci Ananya το 1884-1886. Στις 13 Ιουλίου 1899 δήμαρχος της Σύλλης ήταν ο Haci Hafiz Ali και μέλη του συμβουλίου ήταν οι Haci Ali Agazade, Haci Ahmet, Haci Ishakzade Mehmet, Halilioglu Hristaki, Cekdemoglu Sava. Η δασκάλα Argeri binti Sofi έφτασε από το Ουσκουντάρ της Κωνσταντινούπολης στην Σύλλη στις 13 Οκτωβρίου 1918 για να διδάξει στο παρθεναγωγείο Inas Mektep. Οι Συλλαίοι χριστιανοί Γιοβανάκης και Χριστόφορος Βασί(λ)ογλου υποστήριξαν το Τουρκο-Ορθόδοξο κίνημα του Ευθύμιου Καραχισαρίδη (παπα Εφτύμ) το 1922, ενώ ο Συλλαίος Αττάρ Γιουβανίν αρνήθηκε να πληρώσει φόρο ύστερα από την απόβαση του Ελληνικού Στρατού στην Σμύρνη το 1919 και ο γιατρός Panolyandi επέστρεψε στην Σύλλη στις 27 Ιουλίου 1919, ύστερα από 11 χρόνια στην Ελλάδα και στον Ελληνικό Στρατό, ενδεχομένως για 'προπαγάνδα'. Με την Ανταλλαγή των Πληθυσμών στην Σύλλη εγκαταστάθηκαν μουσουλμάνοι πρόσφυγες κυρίως από τις περιοχές της Κοζάνης και της Φλώρινας.]

Κεφάλαιο 5: Σύλλη, μια ελληνική κωμόπολη στις παρυφές του Ικονίου (Τάκης Σαλκιτζόγλου), σελ. 92 - 107

[18 σουλτανικά φιρμάνια, που οι Συλλαίοι φρόντισαν να φέρουν μαζί τους στην Ελλάδα, καθόρισαν στο διάβα των αιώνων τα φορολογικά και άλλα προνόμια που απολάμβαναν οι κάτοικοι του "χωριού των απίστων" (Gavurkoy). Σύμφωνα με τοπικό θρύλο που διέσωσε ο Πατριάρχης Κύριλλος στις αρχές του 19ου αιώνα, φλόγες πετάχτηκαν από την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ όταν ο σουλτάνος Αλλαεντίν (1219 - 1237) θέλησε να την κατεδαφίσει για να κτίσει εκεί το τέμενος του, οπότε αποφάσισε να το κτίσει στον λόφο του Ικονίου και να φέρει 7 οικογένειες Τσακώνων να το φροντίζουν: αυτές οι οικογένειες (ξανα)έφτιαξαν την Σύλλη και κέρδισαν τα προνόμια της! (Στον θρύλο αυτόν οι "Τσάκωνες" δεν είναι υποχρεωτικά από την Τσακωνιά της Πελοποννήσου, αλλά πιθανότατα Βυζαντινοί ακρίτες ("τσάκωνες") με καταγωγή από το Σύλλαιο της Παμφυλίας -- γι αυτό και η Ελληνική διάλεκτος της Σύλλης μοιάζει πιο πολύ με αυτές της Μάκρης και του Λιβισιού παρά με τα Τσακώνικα.) Οι Συλλαίοι πλούτισαν εμπορευόμενοι κυρίως όπιο, τιφτίκι, και χαλιά, και ο πλούτος αυτός αντανακλά στα πολυτελή σπίτια (ελάχιστα από τα οποία διασώζονται) και στα Ελληνικά σχολεία της Σύλλης, αλλά και στην φημισμένη, πολυτελέστατη και Βυζαντινής τεχνοτροπίας, νυφιάτικη φορεσιά της (ετέκσε). Από τις αρχές του 20ου αιώνα η Σύλλη άρχισε να παρακμάζει και ο Ελληνικός πληθυσμός της να μειώνεται. Τον Οκτώβριο του 1924 οι τελευταίοι 400-450 Συλλαίοι αναχώρησαν, εμπιστευόμενοι την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και τονίζοντας την σπουδαιότητα της στους Τούρκους συμπολίτες τους.]   

Κεφάλαιο 6: Σχέσεις ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους στην Σύλλη: 1900-1923 (Hasan Basri Sayi), σελ. 108 - 121

[Τα χριστιανόπαιδα -- που έτρωγαν πολλούς λουκουμάδες στα διαλείμματα! -- μπορούσαν με άδεια του Yavani Efendi (χριστιανού δασκάλου της Αγίας Ελένης που δίδασκε Οθωμανικό συντακτικό σε χριστιανόπαιδα και μουσουλμανόπαιδα μαζί) να παρακολουθήσουν τα μαθήματα μουσουλμανικής πίστης του Omer Efendi. Στις αρχές του 20ου αιώνα τόσο ο γιατρός (Istelyanos = Στέλιος) όσο και οι φαρμακοποιοί (Minalaki και Nikola) ήταν Χριστιανοί, ενώ η πεθερά του φημισμένου κτίστη Χατζηουσταλάρ, Μάρθα, ήταν φημισμένη μαία και θεραπεύτρια, και χρέη οδοντίατρου ασκούσε για όλους ο κουρέας Hambo (Χαράλαμπος). Χαλιά έφτιαχναν και οι μουσουλμάνες και οι χριστιανές, αλλά το εμπόριο τους ήταν στα χέρια των χριστιανών, και έφταναν και στην Ευρώπη ακόμη μέσω Κωνσταντινούπολης. Στον αντίποδα υπήρχε ο περιοδεύων υφασματέμπορος Ανέστης, που επισκέπτονταν γειτονικές περιοχές (Seydisehir, Beysehir) με το κάρο του και πληρώνονταν ακόμη και σε είδος (τρόφιμα). Φημισμένη για τις βαφές της ήταν η ταπητουργός Boyaci Ilia. Οι χριστιανοί μουσικοί -- όπως οι Kara Yorgi (λαούτο), Yorgi (βιολί), Dimitraki (κλαρίνο), Sokraf, Sofi, Margo, Zafro (ντέφι) -- έπαιζαν αποκλειστικά τουρκική μουσική. Στους χριστιανικούς γάμους η μουσική της γαμήλιας πομπής σταματούσε στα τζαμιά, αλλά όχι στις εκκλησίες ("σταμάτα στο τζαμί, παίξε στην εκκλησία"), ενώ οι μουσουλμάνες επισκέπτονταν τις χριστιανές για τα συχαρίκια κάποιαν άλλη μέρα.]

Κεφάλαιο 7: Η Σύλλη μέσα από τα μάτια των περιηγητών (Yunus Ince), σελ. 122 - 133

[Ο William J. Hamilton αναφέρει (1842) ότι οι Έλληνες της Σύλλης πίστευαν ότι οι πρόγονοι τους κατέφυγαν εκεί όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν το Ικόνιο. Περίπου την ίδια εποχή (Νοέμβριος 1839) ο Walter Augustus Hawley -- που μάλλον πέρασε απαρατήρητος από τέσσερις προσευχόμενους πιστούς και τον ιερέα στην Αγία Ελένη αλλά φιλοξενήθηκε από έναν Αγγλομαθή Έλληνα έμπορο χαλιών -- αναφέρει ότι η Σύλλη μοιάζει με Κουρδικούς οικισμούς του Ευφράτη. Προς το τέλος του 19ου αιώνα ο William M. Ramsay ακούει τον θρύλο της διάσωσης του γιου του Σελτζούκου βασιλιά -- και όχι του Μεβλανά Ρουμί όπως άκουσε ο F. W. Hasluck λίγα χρόνια αργότερα -- από τον Άγιο Χαρίτωνα όταν έπεσε από γκρεμό στην περιοχή του ομώνυμου μοναστηριού.]  

Κεφάλαιο 8: Η νοσταλγική ιστορία ενός κοινού πολιτισμού (A. Hayrettin Yaliniz), σελ. 134 - 139

["Δεν επέστρεψαν για να μαγειρέψουμε και να τραγουδήσουμε πάλι μαζί, αλλά, ύστερα από σκληρούς χειμώνες και καυτά καλοκαίρια, εμείς, τα παιδιά των Μικρασιατικών στεπών, πήγαμε και τους βρήκαμε, και αγκαλιαστήκαμε. Πήγαμε με τις μυρωδιές της πατρίδας...... Μάθαμε ότι η γλώσσα που μιλούσαν στην Σύλλη ήταν μία διάλεκτος της Ελληνικής που μιλιούνταν μόνο σε λίγα μέρη στην Μικρά Ασία, και φέραμε πίσω ένα βιβλίο με την γραμματική της. Φέραμε επίσης φωτογραφίες και είδαμε αντικείμενα που είχαν μεταφερθεί από την Αγία Ελένη στην Ελλάδα." (Ύστερα από την Ανταλλαγή των Πληθυσμών η εκκλησία γλύτωσε επειδή δεν μπορούσε να δώσει καυσόξυλα στους Μουσουλμάνους πρόσφυγες από την Μακεδονία.)] 

Κεφάλαιο 9: Τα καλντερίμια της Σύλλης: αρχιτεκτονική και πολιτισμός στην Σύλλη (Hasim Karpuz), σελ. 140 - 161

["Καλντερίμια και γαρύφαλλα" θυμάται ο ανώνυμος τροβαδούρος, ενώ άλλοι λένε "το αλάτι του Τουζχισάρ, η σκόνη του Ικονίου, τα κορίτσια της Σύλλης". Οι αργαλιοί δεν υφαίνουν πια χαλιά, η χειροτεχνία παρήκμασε, αλλά κάποιες Τουρκάλες πηγαίνουν ακόμη στο παλιό πλυσταριό (αν και έχουν πλυντήριο στο σπίτι). Το φράγμα της Σύλλης κατασκευάστηκε το 1956 - 1960 και έλυσε το πρόβλημα της υδροδότησης, αλλά παλιές πηγές, δεξαμενές, και κρήνες με επιγραφές στα Ελληνικά και στα Αραβικά υπάρχουν ακόμη. Ο ποταμός της Σύλλης ήταν ένα από "τα πέντε λιοντάρια που απειλούσαν το Ικόνιο".]

Κεφάλαιο 10: Ιστορία της εκκλησίας της Αγίας Ελένης (Salih Kis), σελ. 162 - 173

[Η πρώτη αναπαλαίωση της εκκλησίας στα νεότερα χρόνια χρονολογείται στην περίοδο 1728 - 1729, ύστερα από σεισμό, και υπό την επιτήρηση του κυβερνήτη του Καραμάν, Ιμπραήμ Πασά. Ακολούθησαν ανακαινίσεις το 1807 (προσθήκη γυναικωνίτη), και στις 18 Φεβρουαρίου 1833 (επί Σουλτάνου Μαχμούτ ΙΙ, υπό την επίβλεψη του Epit Robos Sarraf Haci Iliyaoglu, και με την χάρη του Αρχάγγελου Μιχαήλ, όπως μας πληροφορεί η καραμανλίδικη επιγραφή στην είσοδο της εκκλησίας), και άλλες ανακαινίσεις το 1841, το 1880, και το 1889. Η απογραφή του 1844 αναφέρει ότι ιερείς στην Αγία Ελένη ήταν ο Βασίλης, γιος του Σάββα, 65 χρονών, κοντός και με άσπρα γένια, και ο Νικόλας, γιος του Ιγνάτη, 60 χρονών, ψηλός και με άσπρα γένια. Κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου η εκκλησία χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς, ως αποθήκη και νοσοκομείο. Οι πρώτες προσπάθειες για την τρέχουσα ανακαίνιση της εκκλησίας ανάγονται στις 4 Σεπτεμβρίου του 1974.]

Κεφάλαιο 11: Ένα κτίριο αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ: η εκκλησία της Αγίας Ελένης στην Σύλλη (Ilker Mete Mimiroglu), σελ. 174 - 221

[Παρά τον θρύλο και το όνομα της Αγίας Ελένης, η σταυροειδής μορφή τοποθετεί την εκκλησία στην μέση ή ύστερη Βυζαντινή περίοδο, αν και οι ανασκαφές δίνουν ενδείξεις για ύπαρξη παλαιότερης εκκλησίας κάτω από το Ιερό. Πάνω από την καραμανλίδικη επιγραφή του 1833 της εισόδου -- πλαισιωμένη από τους έφιππους στρατιώτες αγίους Γεώργιο (αριστερά) και Μηνά (δεξιά) -- υπήρχε επιγραφή που μνημόνευε την "τέταρτη ανακαίνιση, επί Σουλτάνου Μεσίτ, με την συμβολή ολόκληρης της Χριστιανικής κοινότητας" (1841). Πετροχαραγμένοι σταυροί και λεοντοκέφαλοι σαρκοφάγοι έχουν χρησιμοποιηθεί στους εξωτερικούς τοίχους της εκκλησίας, και υπάρχουν επίσης μορφικές υδροροές (gargoyles). Στο εσωτερικό υπάρχουν τρεις περίοδοι τοιχογράφησης: από την πρώτη φάση (Βυζαντινή) η μόνη ταυτοποιήσιμη νωπογραφία (στον άνω νότιο τοίχο) αφορά μάλλον την Γέννηση της Θεοτόκου, από την δεύτερη φάση (πρώτο μισό του 19ου αιώνα ή νωρίτερα) επιζούν άγγελοι, προφήτες και άγιοι στο Ιερό, ενώ από την τρίτη φάση (Νοέμβριος 1880) διασώζεται ο θόλος με τον Χριστό Παντοκράτορα (και μικρότερες νωπογραφίες γύρω του) και επίσης ο Αρχάγγελος Μιχαήλ σε μία κολόνα στα Νοτιοανατολικά. Οι αρχικές εικόνες βρίσκονται σε διάφορες ιδιωτικές συλλογές και μουσεία, ενώ αυτές που τις αντικαθιστούν σήμερα είναι δωρεά της Άννας και της Ευλαμπίας Μωυσόγλου, το ίδιο και το αντίγραφο του Παραπετάσματος της Ωραίας Πύλης (το πρωτότυπο του οποίου βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη). Ακριβώς πάνω από την Ωραία Πύλη διασώζεται, σε δύο τμήματα στο περίτεχνο ξύλινο τέμπλο, επιγραφή του 19ου αιώνα μνημονεύουσα τον Σάββα Ταλάσογλου και άλλους δωρητές ... "εν χώρα των δικαίων". Αναλόγως μνημονεύονται, σε επιγραφή του 1816 στο πλάι της μαρμάρινης Αγίας Τράπεζας, οι δωρητές Αναστάσιος, Δημήτριος και Πρόδρομος, γιοι του Ηλία Sakalkazi. Ο Επιτάφιος του 1901 έχει μεταφερθεί από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Ικονίου στο Μουσείο Αγίας Ελένης, όπου επίσης μεταφέρθηκε ύστερα από δωρεά του Asaf Ali Kucukkavas ένα μίνι πιάνο που του παρέδωσε ο παππούς του Mehmet Sudi Oglakci, με την εντολή να το παραδώσει στους Έλληνες ιδιοκτήτες του αν ποτέ επιστρέψουν. Η κρήνη στα νότια της εκκλησίας που φωτογράφισε η Γερτρούδη Μπελ τον Μάιο του 1905, καθώς και μία μικρότερη στα νότια της εκκλησίας που διασώζεται στο αρχείο του H. Ozonder, δεν υπάρχουν πλέον. Έχουν βρεθεί τμήματα επιγραφής από άλλη (μάλλον) κρήνη, αφιερωμένης στην δωρήτρια οικογένεια Χονταλίδη, που χρησιμοποιήθηκαν στο πάτωμα του νάρθηκα. Υπάρχουν ταφικές περιοχές βόρεια, νότια, και δυτικά της εκκλησίας. Ανάμεσα στις ταφικές διακοσμήσεις ξεχωρίζει ένας έφιππος άγγελος με ακόντιο. Μία ταφική επιγραφή: ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ Η ΔΟΥΛΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΧΑΤΖΗ ΣΕΚΕΡΑ ΓΥΝΗ ΧΑΤΖΗ ΙΩΑΚΕΙΜ ΚΕΛΠΑΙΡΑΜΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΣΥΣΥΓΟΣ ΠΑΙΡΑΜ ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΑΥΤΩΝ ...... ΕΝ ΕΤΕΙ 1822 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 8 1826 ΜΑΡΤΙΟΥ 10]

Κεφάλαιο 12: Νωπογραφίες και λατρεία των εικόνων στην Αγία Ελένη, μία Καραμανλίδικη εκκλησία στην Σύλλη Ικονίου (Vera Geelmuyden Bulgulru & Annie Geelmuyden Pertan), σελ. 222 - 241

["Η Παράβασις του Αδάμ και της Εύας" (δωρεά Αντωνίου Σακάλογλου) και "Η Εξορία του Αδάμ και της Εύας", η Οσία Μαρία η Αιγυπτία μαζί με τον Όσιο Ζωσιμά, και η Πρωτομάρτυς Θέκλα (γεννημένη στο Ικόνιο) στην Δυτική Αψίδα. Το "Παντοτινό Μάτι του Θεού" (δωρεά ... Μαριγόνογλου), ο Ααρών, ο Ησαΐας και άλλοι προφήτες στην Ανατολική Αψίδα. Διάφοροι άλλοι προφήτες στην Βόρεια και Νότια Αψίδα, όλοι σε βαθυκύανο υπόβαθρο. Οι προφήτες Μωυσής, Δανιήλ, Δαυίδ, και Σολομών στον θόλο του Χριστού Παντοκράτορα, αντίστοιχα αφιερωμένοι (4 Νοεμβρίου 1880) από τους Χαριτίνη Τζινόγλου, Αλέξιο Τζινόγλου, Ελισάβετ Ουζούνογλου, και Θέκλα Ε(λ)ιάλογλου. Στις παράπλευρες έδρες της δεκαγωνικής κορυφής του Επιταφίου του 1901 εμφανίζονται ο Προφήτης Ησαΐας και 9 από τους 12 Αποστόλους (Ιούδας ο Θαδδαίος, Σίμων ο Κανανίτης, Φίλιππος της Βηθσαϊδά, Θωμάς ο Δίδυμος, Ιάκωβος του Ζεβεδαίου, Βαρθολομαίος, Ανδρέας ο Πρωτόκλητος, Πέτρος ο Πρωτοκορυφαίος, Ιάκωβος του Αλφαίου).]

Κεφάλαιο 13: Η Σύλλη στο ιστορικό πλαίσιο και οι αρχαιολογικές εργασίες στην Σύλλη (Yusuf Benli & Hasan Oguz), σελ. 242 - 263

[Ήδη από το 1966 η διεύθυνση του Αρχαιολογικού Μουσείου του Ικονίου προειδοποιούσε για τον κίνδυνο κατάρρευσης της εκκλησίας, και κάποιες εργασίες συντήρησης ολοκληρώθηκαν το 1973. Το 1997 διαπιστώθηκε ότι, λόγω των πλημμυρών του ποταμού της Σύλλης, είχε παραχωθεί και καταστραφεί το χαμηλότερο τμήμα των δύο νοτιοανατολικών θυρών, και έγιναν οι απαραίτητες εργασίες αποκατάστασης. Εργασίες καθαρισμού, τόσο στην Αγία Ελένη όσο και στον παρακείμενο λαξευτό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, άρχισαν το 2006 και συνεχίστηκαν, λόγω έλλειψης πόρων, το 2011. Οι ανασκαφές στον περίβολο της εκκλησίας έφεραν στο φως τα θεμέλια του καμπαναριού (διαστάσεων 3,8 x 3,6 μέτρων), δημόσιες τουαλέτες, και τα ερείπια ενός κτηρίου που φαίνεται να ήταν Ελληνικό σχολείο αρχικά αλλά εργαστήριο αγγειοπλαστικής μετέπειτα. Βρέθηκαν επίσης περισσότεροι από πενήντα τάφοι, δεκαπέντε από τους οποίους λαξευτοί. Οι νεκροί είναι θαμμένοι με το κεφάλι στην Δύση και με τα πόδια στην Ανατολή, με το αριστερό χέρι στο στήθος και με το δεξιό χέρι παράλληλα προς το σώμα, ενώ στο αριστερό χέρι των γυναικών υπήρχε δαντέλα. Άλλα ευρήματα περιλαμβάνουν νομίσματα, δακτυλίδια, λάμπες λαδιού, πίπες, και ένα γαλάζιο περιδέραιο.]

Κεφάλαιο 14: Αρχιτεκτονική αποκατάσταση του Μουσείου της Αγίας Ελένης (Abdullah Yildirim), σελ. 264 - 283

[Το έργο της αποκατάστασης ανατέθηκε στην εταιρεία Siran Muh, Ltd του Ικονίου στις 9-10-2009. Διαδοχικές επιστρώσεις πηλού ύψους 50 - 60 εκατοστών στην οροφή που πίεζαν τα ξύλινα τμήματα της και είχαν συντελέσει στην δημιουργία ρωγμών και υγρασιών απομακρύνθηκαν, το ίδιο και προσχώσεις μέσου ύψους 1,90 μέτρων στον περίγυρο, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες ανασκαφές. Οι ρωγμές στο εσωτερικό του ναού έκλεισαν με ενέσεις ειδικού υλικού (malta plaster), και η οροφή προστατεύτηκε εσωτερικά με θερμοκόλληση ειδικής μεμβράνης και άλλων υλικών, και εξωτερικά με πηλό. Διάφορα μικρά οικήματα στα βορειοανατολικά της εκκλησίας κατεδαφίστηκαν, και προστέθηκαν υποδομές κατάλληλες για την υποδοχή τουριστών.]   

Κεφάλαιο 15: Αποκατάσταση νωπογραφιών στην εκκλησία της Αγίας Ελένης στην Σύλλη Ικονίου (Celal Kucuk), σελ. 284 - 325

[Η απομάκρυνση ξύλινων πλακών ως το ύψος των παραθύρων έφερε στο φως νωπογραφίες από την πρώτη (Βυζαντινή) φάση τοιχογράφησης. Στο Ιερό, που έχει υποστεί και τις περισσότερες φθορές, απομακρύνθηκαν οι νωπογραφίες της τρίτης φάσης (1880) ώστε να αποκαλυφθούν νωπογραφίες της δεύτερης φάσης (πρώτο μισό 19ου αιώνα ή νωρίτερα): γίνεται φανερό από τις ασυνέχειες αυτών των νωπογραφιών ότι τα παράθυρα του Ιερού ανοίχθηκαν κατά την τρίτη φάση τοιχογράφησης. Η χρήση της Συλλαίικης πέτρας συνέβαλε στην δημιουργία αλατώσεων και υγρασιών και στην φθορά των νωπογραφιών. Κατά την αποκατάσταση αποφεύχθηκαν οι προσθήκες υδροχρώματος σε ευαίσθητα τμήματα όπως χέρια και πρόσωπα, και γενικότερα ακολουθήθηκε η τεχνική trateggio.] 

Κεφάλαιο 16: Αποκατάσταση ξυλοτεχνημάτων στο μουσείο της Αγίας Ελένης στην Σύλλη Ικονίου (Mine Kucuk), σελ. 326 - 335 

[Το τέμπλο, ο άμβωνας και ο θρόνος του δεσπότη, φτιαγμένα όλα στο ίδιο εργαστήριο, δεν ήταν σε καλή κατάσταση. Ειδικά για το τέμπλο χρειάστηκαν ξύλινες προσθήκες και στερεώσεις στην πίσω πλευρά, ώστε να μην γέρνει. Κατεστραμμένες τρισδιάστατες ξυλόγλυπτες επιφάνειες αντικαταστάθηκαν από δισδιάστατη ζωγραφική.] 


[A laudable effort to reconstruct all aspects of life in Sille prior to the Exchange of Populations, departing from the renovation work at the Hagia Eleni Museum (Archangelos Michail Church), the only surviving Christian/Byzantine monument of Sille. This remarkable effort resulted into the publication, in December 2013 and under the auspices of the Selcuclu Municipality and the guidance of editor Ilker Mete Mimiroglu, of a 345-page profusely illustrated tome titled SILLE HAGIA ELENI MUSEUM. Leaving a more detailed review to the experts, we aim here at an 'impressionistic' look at this impressive work, citing some interesting details from each one of the 16 chapters, the titles and authors of which are also available here.]

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου